“Culture eats risk management for breakfast”

Het zijn kleine dingen waaraan een ervaren risk management expert ziet dat er iets loos is. “Pas was ik bij een bedrijf waar het brandmeldpaneel aan het zicht werd onttrokken door een grote reclamedisplay. Volgens de medewerkers stond de display al heel lang op die plek. Onveilig? Niet per se, maar naar mijn idee moet je bij een brand toch snel overzicht hebben, om maatregelen te nemen.” Een indicatie kan zo’n situatie wel zijn. “Want als ik verderop in hetzelfde bedrijf kleine slordigheden tegenkom – slangen die losliggen, vluchtroutes die niet volledig vrij zijn – dan ontstaat toch een beeld van een organisatie waarvan de medewerkers niet helemaal scherp zijn. En als ik dan in een sprinklerpompruimte loop en ik moet mij een weg banen door spinnenwebben, dan weet ik: hier moeten we de medewerkers eens wakker schudden.”

Manier van denken en werken

Het punt is: zonder een goede bedrijfscultuur zijn regels en voorschriften nutteloos. “Veiligheid moet niet slechts een voorschrift zijn, maar een manier van denken en werken. Niet alleen voor individuele medewerkers, maar ook voor de groep. Want een belangrijk kenmerk van een goede veiligheidscultuur is de bereidheid om anderen in de organisatie actief te wijzen op onveilig gedrag.”

Een mooi voorbeeld, dat leidinggevenden en cursisten van opdrachtgevers direct duidelijk maakt wat Tom bedoelt, is het verhaal over de ‘sigarenwandeling’. “Met een manager bij het bedrijf dat ons had ingehuurd, besloot ik met een sigaar door de rookvrije fabriek te wandelen. We waren benieuwd hoeveel medewerkers de moed zouden hebben om ons op de regels te wijzen. Helaas was dat er niet één.”

Niet dat medewerkers niet veilig zouden willen werken. “Iedereen begrijpt de ratio wel. Wel zijn er soms belangen waarvoor de procedures van veilig werken ‘even’ opzij worden gezet, zoals haast. Als er in een productieruimte op enige hoogte iets moet worden gerepareerd of gelast, kunnen de regels voorschrijven dat er vanaf een steiger wordt gewerkt. Maar we willen door, we pakken even een heftruck en we doen het even snel, want dan kan de productie door. Heel herkenbaar.”

Even snel

’Even snel iets doen’, is een heel bekende opmaat tot onveilig gedrag. De Nooij: “Als het over cultuur gaat, wijs ik medewerkers van bedrijven graag op de ramp bij Chemiepack in Moerdijk. Daar wilde iemand ‘even snel’ een pomp ontdooien met een brander – in een omgeving met brandbare, gevaarlijke stoffen. Die heeft echt niet nagedacht, maar wie weet is dat al jaren praktijk geweest, ondanks de voorschriften.”

Hoe houd je medewerkers scherp die al tientallen jaren hetzelfde liedje over veilig werken horen van hun safety manager? “In het algemeen is het verstandig om er met z’n allen over te praten. Een workshop om risico’s én de noodzaak van regels te bespreken, is altijd goed”, zegt Tom. Alternatieven zijn er genoeg. Bij sommige bedrijven worden regelmatig ‘safety walks’ gehouden, waarbij medewerkers van verschillende afdelingen kijken naar veiligheid en waarin soms simpele, maar rake vragen worden gesteld over (on)veilig werken. “Anderen zien wat je zelf misschien over het hoofd ziet. Dingen die je al jaren op een bepaalde manier doet, ervaar je niet meer als risicovol, het gaat immers al jaren goed. Hoe je het ook aanpakt, zorg dat de materie gaat leven. Stap uit de wereld van regeltjes en zorg dat medewerkers begríjpen wat veilig is en wat niet. En wat de gevolgen van hun handelen kunnen zijn.”

Link leggen met praktijk

Bij sommige bedrijven slagen leidinggevenden er onvoldoende in om de link te leggen tussen regels, hulpmiddelen en de praktijk. De Nooij geeft een voorbeeld: “Er worden nieuwe veiligheidsbrillen geïntroduceerd voor bepaalde afdelingen, zonder dat indringend duidelijk wordt gemaakt wat de concrete aanleiding is. Wat zijn de risico’s en wat is de mogelijke schade als je de bril niet zou dragen? Mijn advies: laat dat op indringende wijze zien, zo krijg je iedere medewerker mee.”