Risicomanagement is maatwerk
20 december 2021
Wimjan Bos, consultant bij de Galan Groep, schreef het boek Als het er echt om gaat. Ruben de Bruin schonk het aan de relaties van Riskonet. Beide risicomanagementdeskundigen hadden elkaar nog nooit gesproken. Hun eerste ontmoeting mondde uit in een online lecture over een gezonde en effectieve risicocultuur, met als conclusie: “De leiderschapsstijl van directies is van waanzinnig grote invloed.”
Het gesprek tussen Ruben de Bruin, partner bij Riskonet Nederland, en Wimjan Bos vindt, vanwege de coronamaatregelen, online plaats. De mannen kennen elkaar niet, maar delen een passie voor risicomanagement. De theorie, de filosofie, de praktijk en de psychologie achter het bouwen van risicoculturen vinden ze fascinerend. Ze verslinden boeken, volgen opleidingen en blijven zichzelf ontwikkelen om hun opdrachtgevers optimaal te kunnen adviseren. Een standaardoplossing hebben ze nog niet gevonden.
De kunst is om het klein te maken
“Risicomanagement is maatwerk en het is ook zeker niet het antwoord op alles”, meent Ruben. Hij hecht waarde aan het scheppen van randvoorwaarden en referentiekaders. “Hoe deze kaders worden opgesteld draagt bij aan de risicocultuur. Maak je het rigide, dan krijg je kramp. Maak je het vaag en te los, dan mis je controle. Kaders zijn voor elk bedrijf anders. Maar in het algemeen mag je stellen dat het de kunst is om het onderwerp klein te maken”, vindt hij. “Risico’s zijn er, en dat is prima. Zonder risico is er geen onderneming. Maar durf ze onder ogen te zien. Maak de risico’s expliciet. Dat geldt voor managers, voor medewerkers, maar ook voor toezichthouders. Je voelt onzekerheid… Spreek het uit, dat is veelal het begin van gesprek over risico’s en vergroot risicobewustzijn. Stel de vraag of de onzekerheid die je ervaart onder controle is. Spreken mensen met een woordenbrij, lopen oorzaak en gevolg nog door elkaar, zijn risicodossiers overvol en onduidelijk? Dan is er werk aan de winkel. Door te blijven reflecteren en te analyseren ontleed je het risico in behapbare en begrijpelijke brokjes. Daarna begint het ordenen binnen de referentiekaders die vooraf zijn gedefinieerd.”
Welk risicoleiderschap hoort bij deze organisatie?
Wimjan: “Ik heb in al die jaren nog niet één oplossing gehoord waarvan ik zeg: dit is risicomanagement. Ik grijp zelf meestal naar een aantal beproefde instrumenten. Het gaat voornamelijk om je manier van kijken. Ik stel mezelf als eerste de vraag welk risicoleiderschap hoort bij deze organisatie. Het COSO-model helpt daarbij. Aan de hand van dit model kun je conceptueel nadenken over de manier waarop risico’s bij de bedrijfsvoering passen. Je hanteert daarbij simpele lijnen, zoals strategische, organisatorische, financiële en compliance risico’s. Met het COSO-model kun je ordening aanbrengen en aanbevelingen doen om het risicomanagement te verbeteren. Welke hendels heb je om aan te trekken? Wat zijn de grenzen, hoe luiden de diagnoses, presteert het bedrijf goed of juist niet goed?”
Een individu kan de risicocultuur in een organisatie maken of breken
In zijn boek Als het er echt om gaat kijkt Wimjan door verschillende lenzen naar risicomanagement. Hij beschrijft tendensen en strategieën, zoomt in op managementteams en organisatiestructuren en staat stil bij persoonlijk leiderschap. “Een individu kan de risicocultuur in een organisatie maken of breken. De leiderschapsstijl is van waanzinnig grote invloed.” Ruben vult aan: “In organisaties ontstaat door leiderschap groepsgedrag. Dat groepsgedrag is vervolgens in hoge mate bepalend voor de risicocultuur. Cultuur begint bij leiderschap. Het zijn de leiders die de groep – bewust of onbewust – aanleren hoe ze met risico’s om moeten gaan. Risicomanagement is een hulpmiddel om tegenwicht te bieden aan onbewust risicovol gedrag. Zo bezien is risicomanagement een leerproces waarin oud gedrag wordt afgeleerd en nieuw gedrag wordt aangeleerd.”
“Leiders moeten beseffen dat ze verantwoordelijk zijn voor een gezonde risicocultuur. Vertrouwen en verantwoordelijkheid, net als durf en tegenspraak, houden elkaar in evenwicht."
Wimjan Bos
Succes ontstaat niet uit het niets
“Leiders moeten beseffen dat ze verantwoordelijk zijn voor een gezonde risicocultuur,” aldus Wimjan. “Vertrouwen en verantwoordelijkheid, net als durf en tegenspraak, houden elkaar in evenwicht. Je kunt een volledig compliant gerichte organisatie bouwen en vooral bezig zijn om alle regels na te leven, maar dan overleef je niet als bedrijf. Je moet ook nieuwe dingen durven doen of dingen anders durven doen. Het is dus essentieel om als ondernemer de juiste mensen om je heen te verzamelen. Mensen die een weerwoord hebben en tijdig aan de bel trekken als ze merken dat iets niet gaat werken en de boel uit de rails dreigt te lopen. Het is heel belangrijk dat ondernemers naar anderen luisteren.” Succes als ondernemer ontstaat niet uit het niets. Je moet het organiseren, heeft Wimjan tijdens zijn lange carrière ervaren.
Je moet alles durven bespreken. Ook als het pijn doet
De verantwoordelijkheid waar Wimjan de nadruk op legt, schaart Ruben onder de noemer ‘integriteit’. “Daarmee bedoel ik dat je verstandig om moet gaan met risico’s in het belang van de continuïteit van de onderneming”, legt hij uit. “Je moet alles durven bespreken, ook als het pijn doet.” Dat hoeft niet altijd groots en meeslepend te zijn. “Soms is het gewoon even een praatje maken met leiders of medewerkers. Wat zijn we aan het doen, wat is het plan? Wie werken aan het project, waarom gaat het plan werken? Kan je het aan? Hoe gaat het? Geloof je erin? Past het bij de waarden van de organisatie? Goed luisteren doorvragen levert dan al vlot een eerste indruk op van de risico’s.”
Accepteren dat er zich altijd risico’s kunnen blijven voordoen
Om de theorie iets tastbaarder te maken, geeft Ruben een voorbeeld. Stel, een bedrijf kiest ervoor om risico-avers te opereren; ‘risicobereidheidsscore 1’ in vakjargon. Om risico’s te vermijden zal het bedrijf in dit geval geen concessies doen aan veiligheid en kwaliteit. “Maar dat wil niet zeggen dat alle risico’s te elimineren zijn”, zegt Ruben. “Dat is niet realistisch. Je zult intern een open debat moeten blijven voeren om zo dicht mogelijk bij de voorgenomen risicobereidheidsscore te komen. Je moet niet doorslaan, maar vooral ook bereid blijven om risico’s te durven nemen. De kaders die je stelt, zijn hooguit richtinggevend. Wanneer je accepteert dat zich altijd risico’s kunnen voordoen, verwacht of onverwacht, en wanneer je je bewust bent van de basisbeginselen, dan helpt dat om goed om te gaan met risico’s. Risicomanagement draait niet alleen om risico-eliminatie – wat nog wel eens gedacht wordt - maar om goed omgaan met risico’s.”
In de top van bedrijven worden de grootste fouten gemaakt
Eigenlijk is er maar één ongewisse factor: de menselijke geest. “Mensen handelen intuïtief en op gevoel, de argumentatie en ratio komen vaak pas achteraf”, verduidelijkt Wimjan. “Omdat niets menselijks een ondernemer vreemd is, gaat het daar helaas vaak mis. De echte vijand van een gezonde risicocultuur zit in het brein van mensen. Ik noem dat het ‘ongezonde verstand’. De menselijke factor is krachtig, maar ook vernietigend. Het gaat dwars door alles heen.”
In zijn boek gaat Wimjan nader in op dit psychologische aspect van risicomanagement. “Je bent pas succesvol als je een cultuur weet te creëren waarin iedereen bewust anticipeert op risico’s. Toenemende transparantie, regelgeving en internationalisering stellen hoge eisen aan het risicomanagement van organisaties. Je merkt dat bestuurders en risicomanagers in de waan van de dag te veel gericht zijn op het bedenken van antwoorden op de korte termijn en te weinig op de lange termijn. Er ligt een heel dure verantwoordelijkheid bij de bazen. Ze zijn vaak enorm gedreven, maar ze moeten beseffen dat ze niet alles zouden moeten doen wat ze willen. Dat vraagt om moed. Moed hebben om de juiste dingen te doen en ook moed om even te wachten en zaken rustig te bespreken, terwijl de wereld om je heen schreeuwt: doe het nou! Het loont om een stap terug te doen en je aan te passen aan de realiteit. Risicosturing vereist adaptief vermogen.”
Wimjan sluit af met de woorden: “Ondernemers zijn gedreven mensen, die vaak een blinde vlek voor risico’s hebben. Wat doe je dan als jouw bedrijf vastloopt, de groei vertraagt of de resultaten tegenvallen? Realiseer je je dan dat je het vertrouwen van anderen hebt gekregen en dat je moet staan voor de verantwoordelijkheid die daaruit voortvloeit? Die verantwoordelijkheid is geen dogma. Het biedt ruimte aan initiatief om dingen anders doen en de problemen vlot te trekken. Daar gaat mijn boek over.” Ruben: “En dat is precies waarom ik Als het er echt om gaat aan onze klanten cadeau doe.”
