Risk Management, meer dan rekenen met de waarde van mensenlevens

De kans op een ongeluk. De schade als het gebeurt. De investering die narigheid helpt voorkomen. Dagelijkse praktijk voor risicomanagers bij bedrijven en bij verzekeraars. Soms zijn die rekensommen behoorlijk pittig. Denk bijvoorbeeld aan Boeing, dat in de maag zit met de Boeing 737 MAX die al geruime tijd aan de grond staat vanwege gebreken. De vliegtuigbouwer heeft z’n maatregelen genomen en wil dat het sein op groen gaat, want vliegtuigen die niet vliegen zijn duur. Toestellen van dit type zijn aangepast, vliegen zou weer veilig zijn. Maar hoe veilig? En wat is veilig genoeg – is dat als de kans op een ongeluk één op de miljoen is? Twee crashes met het vliegtuigtype hebben samen 346 mensenlevens geëist. Wat als kansberekeningen zeggen dat zo’n ongeluk nog maar eens in de vijf jaar voorkomt? Is dat voldoende of moet dat eens in de tien jaar zijn?

De Amerikaanse autofabrikant Ford is daar in een wat verder verleden wel heel praktisch mee omgesprongen. Om de Ford Pinto zuiniger en concurrerender te maken, hebben de ontwikkelaars elk overtollig onderdeel, elk grammetje gewicht willen schrappen. Zo werd er ‘bespaard’ op de brandstoftankbeveiliging uit het model en de rechtvaardiging werd gevonden in een rekenexercitie.

Men rekende met statistische gegevens over de  eventuele toename van explosiegevaar dat hierdoor ontstond bij kop-staartbotsingen. De auto kon in brand vliegen, mogelijk met lichamelijk letsel en zelfs doden – en een te betalen schadevergoeding – als gevolg. Ford berekende het risico op ongelukken, de kosten van de schade en de hoogte van een eventuele schadevergoeding per gewonde of dode. De besparing per auto (11 dollar voor de beveiliging) maal het aantal te verkopen auto’s werd afgezet tegen de (statistisch te verwachten) 180 doden maal $ 200.000, 180 gewonden maal $ 67.000 en een x bedrag aan autoschade. Om een lang verhaal kort te maken: de te verwachten schade was lager dan de kosten van de benzinetankbeveiliging. Helemaal waterdicht is de berekening niet te maken, er zijn aannames gedaan en sommige inschattingen zijn subjectief. Overigens, dit verhaal liep indertijd slecht af voor Ford.

Ook in andere context worden soortgelijke afwegingen gemaakt, denk bijvoorbeeld aan  brandveiligheid van gebouwen. In wezen is het dezelfde materie. Je weet dat je preventieve maatregelen kunt nemen om brand te voorkomen. De toepassing van brandwerende muren en deuren  maakt de kans op verspreiding van een brand kleiner en een sprinklerinstallatie kan het vuur onder controle houden of blussen. Maar nul risico bestaat niet. Daarmee houden we dus impliciet rekening met de kans op het verlies van mensenlevens. Hoeveel precies, dat is uit te rekenen.

Het speelt ook bij hoe overheden vergunningen verlenen aan bedrijven. Als een chemisch bedrijf een vergunning aanvraagt, dan moet deze volgens een geaccepteerde analysemethodiek kunnen aantonen dat het risico van het toebrengen van schade aan derden kleiner is dan één op de miljoen. Het is complexe materie, die grotendeels draait om faalkansen van allerlei componenten zoals kleppen, afsluiters en andere zaken, veelal gebaseerd op statistieken. Maar impliciet reken je daarbij niet alleen met schade aan gebouwen en goederen van derden, maar ook met gewonden en doden onder bijvoorbeeld medewerkers en omwonenden. Zit je goed – de kans op ongelukken, schade en slachtoffers is kleiner dan één op een miljoen – dan krijg je de vergunning. Garanties bestaan niet, maar zo’n kans is kennelijk acceptabel.